Stanisław Lem - Doskonała próżnia

Wydawnictwo: Biblioteka Gazety Wyborczej, 2008
Pierwsze wydanie: 1971
Stron: 214

Dużo uporu i samozaparcia kosztowała mnie ta książka. W pewnym momencie nawet się poddałam, zakładkę wyjęłam, tom odłożyłam na półkę z rezygnacją. Potem zaczęłam czytać co inni o niej napisali i tam dziwum jakieś: zachwyty, wychwalanie, dyskusje, bardzo wysoka ocena na bnetce. No nic, stwierdziłam, że choćby nie wiem co, to ją skończę (mając w pamięci moją porażkę z Golem XIV, któremu też nie dałam rady). I skończyłam. Faktycznie, było warto, choć na pewno moja ocena tego nie odzwierciedla. Wynika to jednak z tego, że zbiór jest ten dla mnie nierówny i zawiera chyba po równo utwory wybitnie interesujące i stymulujące mózgownice, jak i takie, które mnie jedynie wybitnie nużyły. Zdecydowanie nie jest to pozycja dla początkującego czytelnika Lema, to raczej coś dla kogoś, kto woli inne formy niż powieści i woli Lemowską futurologię i eseje.

Jeśli na Saharze znajduje się czterdzieści ziarenek piasku, od których znalezienia zależy ocalenie świata, to się ich nie odnajdzie tak samo jak czterdziestu zbawicielskich dzieł, które dawno już zostały napisane, lecz utonęły w pokładach makulatury. A te dzieła na pewno zostały napisane,ponieważ poręcza to statystyka prac ducha (...). Tak tedy, zanim napoimy dusze tymi rewelacjami, udławimy je śmieciem, bo tego jest cztery biliony razy więcej. (Joachim Fersengeld: Perycalypsis, s. 70-71)

Zbiór zawiera 16 utworów, które są recenzjami nieistniejących książek. Co ciekawe, pierwszy z nich to recenzja samej Próżni doskonałej. Lem musiał mieć jednak wyrafinowane poczucie humoru :) Z pozostałej 15-stki najbardziej zapała mi w pamięć Alfred Zellermann: Gruppenführer Lous XVI, który jest tak zabawnie absurdalny i tak poważnie napisany, że śledziłam akcję tworzenia mini monarchii w sercu dżungli amazońskiej z wypiekami na twarzy. Z kolei Alistar Waynewright: Being Inc. to historia niczym z filmu "Truman show" na niewyobrażalną wręcz skalę, gdzie korporacje zaczynają kreować nasze życie w dużej części na życzenie klientów. Cezar Kouska: De Impossibilitate Vitae; De Impossibilitate Prognoscendi za to mówi o przypadku właściwie wszystko, co można o nim powiedzieć (Lem tu na serio pozamiatał temat!). Arthur Dobb: Non serviam choć ciężki w czytaniu, pod koniec dał mi ciarki, czułam się przez chwilę, jakbym patrzyła samemu Bogu na kark...

Na koniec jest jeszcze okazja przeczytania utworu Jacka Dukaja Kto napisał Stanisława Lema? 

Ocena: 3,5/6

Stanisław Lem - Powrót z gwiazd

Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie, 1981
Pierwsze wydanie: 1961
Stron: 276

Trochę żałuję, że nie napisałam normalnego posta o tej książce zaraz po lekturze. Od tego czasu minęło już kilka dobrych miesięcy, a pamiętam jakie wrażenie na mnie zrobiła. Dużo o niej myślałam, dużo o niej opowiadałam postronnym osobom, chyba potrzebowałam sobie to jakoś poukładać w głowie. Zabawnie wyszło, że o tej książce też pisałam w skrócie telegraficznym 6, ale znowu się rozpisałam i postanowiłam, że jednak i tej pozycji należy się osobna notatka :)

Lem bardzo zaimponował mi swoim światem przedstawionym. Jest to świat przyszłości stworzony od zera, opierający się całkowicie na wyobraźni autor, która zdaje się nie mieć granic. Główny bohater wraca bowiem na Ziemię po ponad 100 latach podróży kosmicznej. Nic nie jest już takie, jakie było za jego czasów, zmieniło się dosłownie wszystko: polityka, społeczeństwo, technologia, język, rozrywka, moda, zdrowie, wygląd ludzi, absolutnie każdy aspekt. Dawni astronauci są kimś w rodzaju kuriozum, z kolei im współczesne osoby wydają się być właśnie kosmitami. Ciekawy zabieg - to powrót na rodzinną planetę stał się ostatecznie wyprawą w poszukiwaniu innej cywilizacji... Sam początek książki mnie oszołomił, bowiem opisy miasta, lotniska, węzła przesiadkowego, a nawet parku są tak nowatorskie i oryginalne, że nie przypominają niemal niczego co my znamy tutaj w XXI wieku, trudno więc było mi się czasem połapać co bohater widzi, trochę jakbym Dukaja czytała (Linia oporu z tomu Król Bólu!). Potem oczywiście zaczynamy widzieć pewne zbieżne elementy, np. coś, co przypomina nasz internet, przesuwające się chodniki i inne mniejsze lub większe wynalazki. Podoba mi się w Lemie, że ma odwagę naprawdę wymyślać, wszystko jest przemyślane i wyjaśnione czytelnikowi, nie ucieka od tego i nie stosuje Dickowych sztuczek typu coś jest, jakie jest, ale nikt w sumie nie wie czemu (niektórzy pisarze SF idą na taką łatwiznę i zawsze mnie to wkurza).

Bardzo ciekawym pomysłem jest społeczeństwo, które nie zna bólu i pasji, nie wie co to namiętność (bo jest niebezpieczna), unika wypadków, śmierci i nie potrafi zabijać. Ale chyba jeszcze bardziej interesująca była dla mnie polemika Lema z... samym sobą? Tak to w pewnym momencie wglądało, jakby autor obalił logicznie każdy swój argument odnośnie potrzeby eksploracji kosmosu. To był majstersztyk! :)

Warto dać tej książce szansę. Jak to Lem, jest to raczej twarde SF ze względu na logikę wydarzeń i świata, której ten pisarz zawsze poświęca dużo uwagi i nie idzie na żadne kompromisy. Z drugiej strony akcja dzieje się na Ziemi, są tu normalne interakcje między bohaterami, a nawet wątek miłosny (pierwszy u tego autora, który naprawdę mi się podobał!). Powrót do gwiazd dostarcza wielu pytań, a w związku z tym będzie dobrym przyczynkiem do dyskusji i godzin zastanowienia :) U mnie - zostaje na półce, a przy mojej manii sprzedawania swoich książek o czymś to świadczy.

Ocena: 5-5,5/6

Stanisław Lem - Dzienniki gwiazdowe

Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie, 2012
Pierwsze wydanie: 1957
Stron: 385

Jest dużo wydań Dzienników, zawierają też różne opowiadania, od tych najwcześniejszych, z lat 50., do najpóźniejszych - z początku lat 80. Pewnie będę szukać tych, których nie ma w tym wydaniu.

Gdzieś wyczytałam, że to bardzo przystępna pozycja Lema, ale mnie nie czytało się jej łatwo. Jest w niej dużo poważnych, ciężkich gatunkowo spraw opakowanych w celofanik humoru, absurdu jeszcze bardziej pokracznego niż u Monty Pythona. Więc tak, uśmiałam się, choć nie jest to humor łatwy, może czasem przytłaczać neologizmami i pewnym nalotem staroświeckości. A jednak mimo tego śmiechu - ileż powagi tam znalazłam...

(...) w poszukiwaniu nowych oporów, bo ich już ludzie ludziom nie stawiają, odnajduje się je w świecie i w sobie i wybiera się za przeciwnika siebie i świat, żeby z obojgiem walczyć i oboje sobie podporządkować. A kiedy i to się nie udaje, otwiera się otchłań wolności, ponieważ im więcej można czynić, tym mniej się wie, co czynić należy. Zrazu kusi mądrość, lecz z dzbana wody na pustyni staje się ona takim dzbanem wśród jeziora (...). O ile jednak dążenie do mądrości wydaje się dostojne, nie ma dostojnych argumentów na ucieczkę z mądrości, nikt bowiem nie oświadcza wtedy głośno, że pragnie otępienia, a jeśliby, nawet pragnąc, miał tę odwagę wyznań, to dokąd się ma właściwie cofnąć? (...) Straszliwie mądry wśród podobnych sobie, staje się karykaturą mądrości (...). (Podróż dwudziesta pierwsza, s. 178)

Bardzo mi się podobają te wydania Lema, które na końcu mają posłowie Jerzego Jarzębskiego. Wydawnictwo Literackie je zachowało, całe szczęście. On tak prosto a precyzyjnie ujmuje słowami to, co wynosi się z lektury tych książek. Na przykład ten fragment: Zgodnie z poetyką filozoficznej powiastki, Ijon Tichy, lecąc w Kosmos, dociera więc wciąż na Ziemię i z ludzkimi wciąż kłopotami musi się borykać (s. 381). Tytułowe Dzienniki są bowiem zapisem przygód tegoż kosmonauty i obieżyświata. Opisuje on swoje liczne podróże oraz przytacza anegdoty, których akcja dzieje się na Ziemi. Do Pirxa bym go jednak nie przyrównała, ponieważ Tichy równi się od niego charakterem (to odważny optymista, brylujący w towarzystwie), poza tym jego przygody można czytać w dowolnej kolejności, bohater nie ewoluuje, nie dorasta.

W dodatku wyrzucona za burtę wołowina, zamiast ulecieć w dal, nie chciała opuścić pobliża rakiety i krążyła wokół niej jako drugi sztuczny satelita, powodując regularnie co jedenaście minut i cztery sekundy krótkotrwałe zaćmienie Słońca. Aby uspokoić nerwy, obliczałem do wieczora elementy jej ruchu, jak również perturbacje orbity, wywołane krążeniem utraconego klucza. Wypadło mi, że przez najbliższych sześć milionów lat wołowina będzie wyprzedzała klucz, wirując wokół statku po torze kołowym, aby potem go prześcignąć. (Podróż siódma, s. 14) [płakałam na tym ze śmiechu:]

O nawiązaniach do ówczesnych kwestii polityczno-ideologicznych pisać nie będę, chętni sobie to gdzieś znajdą. Bardziej mnie interesuje uniwersalna strona twórczości Lema. W tym zbiorze akurat pisarz bierze na warsztat kilka problemów natury filozoficznej: pisze o Bogu, o granicach wolności i poznania, o subiektywnym postrzeganiu zmysłowym. Nieraz w trakcie lektury przypominały mi się teorie z książki 50 teorii filozofii, które powinieneś znać, a raz czy dwa nawet film Matrix (!). I to zrobiło na mnie ogromnie wrażenie, zwłaszcza bardzo trudna, ale wybitna Podróż dwudziesta pierwsza.

Książka ta nie nadaje się raczej dla początkujących lemowców. Obawiam się, że poprzeczkę może zawiesić za wysoko, a nie nazwałabym ją też przesadnie wciągającą (w końcu to opowiadania). To coś dla zagorzałych fanów, dla entuzjastów filozofii, dla ciekawych jak pisarz kpił sobie z cenzury, ale też dla ludzi żądnych śmiechu.

Dzień zapowiadał się kiepsko. Bałagan, panujący w domu od chwili, kiedy dałem służącego do remontu, rósł. Niczego nie mogłem znaleźć. W kolekcji meteorów zalęgły się myszy. (...) Ten elektroniczny bałwan schował ścierki razem z chusteczkami do nosa. Powinienem był dać go do generalki, już kiedy zaczął mi pastować buciki od środka. (Podróż jedenasta, s. 36)

Ocena: 4,5/6

Stanisław Lem - Opowieści o pilocie Pirxie

Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie, 2011
Pierwsze wydanie: 1968
Stron: 517

Jestem tym szczęśliwym rocznikiem, który nie przerabiał Lema w szkołach. Nie zmuszano mnie do czytania ani Bajek robotów, ani Opowieści... Jako ok. 12-letni smark nie byłabym w stanie tego docenić, a co dopiero zrozumieć. Wrzucenie Lema do lektur szkoły podstawowej uważam za poroniony pomysł, godny kogoś, kto chyba nigdy nie czytał książek tego autora, i/lub uważa fantastykę jako taką za literaturę niskich lotów, ot, rozrywka dla dziatwy, która musi jeszcze dorosnąć do takiej licealnej Zbrodni i kary czy Medalionów. Bzdura. I to wierutna.

Lem jest wielki, Lem jest do tego wyjątkowy wśród polskich pisarzy. Nikogo nie kopiował, bo i nie miał jak. Niech będzie, że i syfiasty PRL zrodził też dobre owoce, bo kto wie, co by takiego nasz geniusz napisał, gdyby dysponował dostępem do całego ówczesnego kanonu SF, byłby zalewany telewizyjnym chłamem kolorowej telewizji i kiczowatymi reklamami na każdym kroku? Bez chaosu informacyjnego wyobraźnia działa na zwiększonych obrotach.

Wracając jednak do książki. Podoba mi się w niej główny bohater: powściągliwy, zamknięty w sobie Pirx. Niezwykle inteligenty, ale nie mający o sobie zbyt wysokiego mniemania. Siłą rzeczy opowiadania dotyczą jego życia zawodowego, które zasadniczo dotyczyło eksploracji i eksploatacji naszego Układu Słonecznego. Lepiej czuje się w kosmosie, niż na Ziemi, statki kosmiczne są dla niego jak drugi dom. Wreszcie mogłam docenić Lema, jako autora, który potrafi zbudować postać, wręcz nie ucieka od tego. I robi to bardzo konsekwentnie, ponieważ Pirx w każdym z 10 opowiadań jest coraz starszy, bardziej doświadczony, zwraca uwagę na inne problemy i zwyczajnie widzi więcej. Do tego Lem ma rzadką umiejętność wciągania czytelnika w przedstawiony świat bez tych fajerwerków, bez szalonych point i  nieprawdopodobnych zwrotów akcji. Fabuła jest spokojna, narracja przyjemnie, choć wymagająco staroświecka - pełna opisów i długich akapitów, "gęsto" pisana, przy niewielkiej ilości dialogów. 

Nie wiem jak można by coś takiego dać dzieciom w VI klasie podstawówki? Po co ich zniechęcać do czytania? Dla nich przecież jest mnóstwo książek przygodowych, z wartką akcją, zakręconą fabułą i mnóstwem dialogów. Opowieści o przyjaźni i zwyciężaniu zła. Lem nie serwuje przecież dziecięcego spojrzenia na życie. Owszem, w pierwszym opowiadaniu "Test" Pirx jest jeszcze nieopierzonym kadetem, śmiałam się w głos w trakcie lektury, jednak potem zaczyna poważnieć i tak stopniowo wyłania się temat przewodni Opowieści. Mianowicie zderzenie świata człowieka z maszynami, konsekwencje nieuchronnego postępu technicznego i wnikanie kolejnych wynalazków do naszego życia. Co więcej, Lem po mistrzowsku zauważa, że choćbyśmy nie wiem jak poszli daleko w nowoczesność, w gruncie rzeczy i tak będziemy tacy sami. To, że ludzie wkraczają w kosmos, nie sprawia, że nagle zamieniają się w anioły. Dlatego też nie można oczekiwać od tych nowych Kolumbów, że będą szlachetnymi doskonałościami, ponieważ natura ludzka jest niezmienna, a nasze przywary jej częścią. I jeszcze jedno: pisarz w zabawny sposób przeniósł peerelowską biurokrację w przyszłość. Fabuła dowodzi, że ukrócenie papierologii stosowanej nam nie grozi nawet w przypadku wysyłania statków kosmicznych :)

Książka jest świetna - poważna, momentami zabawna, pokazująca ciekawy punkt widzenia na roboty i ludzkie zaufanie do ich nieomylności. W kwestii techniki momentami trąci myszką, jednak nie nadmiernie. Tradycyjnie, Lem przemyca na niemal każdy pokład czy stację kilogramy książek w wersji papierowej ;) A tak na marginesie, sam był średnio zadowolony z tego zbioru (link).

Szczególnie mi się podobały: Test, Patrol, Terminus, Opowiadania Prixa (the best!) i Rozprawa.

Ciekawe spostrzeżenia Ziuty na temat rzekomego nudziarstwa Lema - warto przeczytać

Ocena: 5/6

Mistrz w nowej oprawie; SF mon amour

 Dwie sprawy.

Po pierwsze, jak już pewnie niektórzy wiedzą, Wydawnictwo Literackie zdecydowało się wznowić publikację książek Stanisława Lema. Oczywiście, to miód na moje serce, a dziś była jego pierwsza "dostawa", ponieważ otrzymałam rano 3 pierwsze książki: Bajki robotów, Opowieści o pilocie Pirxie i Dzienniki gwiazdowe :D Początkowo byłam nieco sceptycznie nastawiona do okładek autorstwa Przemysława Dębowskiego, jednak muszę przyznać, że na żywo prezentują się o wiele lepiej. Nazwisko pisarza jest tłoczone i ma się trochę wrażenie, że to naklejka na okładce. Poza tym ładne są kolory, a dodatkowo całość okładki pokryta jest błyszcząco-matowym wzorkiem z trójkątów (widoczne tylko pod światło). Jest jeszcze jedna zaleta tego nowego wydania: moja ulubiona korektora, pani Bożena Korbut, była odpowiedzialna za redakcję techniczną, więc o poprawność językową można być spokojnym ;) Wszystkie książki zawierają też posłowie Jerzego Jarzębskiego, tak jak dawniej.

Ponieważ o Bajkach robotów już kiedyś u siebie pisałam, tym razem tylko nowa okładka, mała zajawka i link do recenzji. Pozostałych dwóch książek jeszcze nie znam, więc następne w kolejce są już Opowieści....

Ogromne zaskoczenie! Ta książka otworzyła nowe rejony w s-f, do czego u Lema można się przyzwyczaić (żartuję, nie można, nie mogę opanować dumy, że to mój krajan ;) Wyobrażam sobie scenkę: planeta gdzieś w odległej galaktyce, siedzi robot w fotelu w swoim domku, wokół niego zgromadzone wnuczęta-robociątka i słuchają z przejęciem historii o stworzeniu świata, o wielkich wynalazkach, o dziwnych maszynach, a także jakieś tajemnicze legendy o egzotycznych stworzeniach, które trudno zrozumieć. Te stworzenia to, oczywiście, my! Sam pomysł jest wręcz genialny w swojej prostocie, a jednak to, co Lem wyczynia w książce sprawia, że czytelnik ma wrażenie jakby podróżował sobie po Kosmosie, gdzieś bardzo, bardzo daleko, za siedmioma galaktykami i siedmioma Słońcami...

Reszta --> TUTAJ

***

Po drugie, odkryłam niedawno bardzo ciekawą stronę, która może być przydatna dla osób uczących się angielskiego (poziom upper-intermediate+) lub tych, którzy nie chcą tracić kontaktu z językiem po skończeniu jakichś zaawansowanych kursów, a BBC ich nudzi/nie mają na to czasu, a jednocześnie lubiących fantastykę. Mianowicie, pewien żongler (sic!), i to znany (jego strona na wiki), Luke Burrage, prowadzi bloga, na którym recenzuje każdą przeczytaną  książkę s-f, nagrywając podcasty (do wysłuchania na jego stronie lub na mp3). wysłuchałam już kilku jego nagrań (o książkach, które miałam okazję czytać) i bardzo sobie to chwalę. Zależało mi, żeby słuchać pocastów Brytyjczyków zg na akcent, a Luke pochodzi z Kentu i mówi dokładnie tak, jak lubię. Do tego temat mnie interesuje, czyli science-fiction, łączę więc przyjemne z pożytecznym. Nagrania trwają od 10 do nawet 50 minut, więc słucham ich sobie w tle, gdy mam wolny kwadrans i gram w jakąś prostą grę niewymagającą myślenia. Jedyny minus, to to, że Luke może nie spoileruje, ale faktycznie duże mówi o samej treści. Tak z połowę nagrania. Drugą połowę omawia styl autora, wskazuje potknięcia, porównuje dany tytuł z innymi, określa podgatunek. Tę część lubię najbardziej, ponieważ jest on o wiele bardziej oczytany ode mnie i czasem , gdy pamiętam, jak ja się czymś entuzjazmowałam, on stwierdza trzeźwo- ee, to już było od 20 lat w literaturze sf, ograny motyw i zaczyna wymieniać nazwiska ;) Poza tym łatwo wyłapuje luki w fabule, coś, czego czasem nie zauważam, gdy sama historia mnie bardzo wciągnie (np. Hyperion). Z tego powodu postanowiłam nie słuchać na razie tych podcastów o książkach, które są mi nieznane. Ogólnie - cieszę się, że trafiłam na jego stronę i polecam. Marzy mi się, żeby omówił coś Lema, może mu kiedyś zasugeruję, ciągle prosi na koniec o propozycje, a swego czasu czytał Strugackich, więc mój Mistrz chyba by go jakoś nie zszokował.

To jego strona: Science Fiction Book Review Podcast
Przykładowy podcast: Dan Simmons-Hyperion 48 min.

Stanisław Lem - Powtórka

Wydawnictwo: Iskry, 1979
Pierwsze wydanie: 1979
Stron: 165

Mój blog powoli staje się małym zagłębiem lemowym :D I dobrze, niech będzie jasność, że to jeden z moich ulubionych pisarzy.

W ogóle tak sobie myślałam, że chyba oszczędziłabym sobie sporo pracy, gdybym przygotowała sobie szablon posta o jego książkach. Czyli na początku, że go uwielbiam, wspaniale pisze, coś o geniuszu, potem wykropkowane, żeby wpisać o czym dany tytuł jest, a na końcu lista pozytywnych przymiotników z gwiazdką "niepotrzebne skreślić", które wyjaśniłyby dlaczego mi się podobało ;)

Lem był wielki? Był. Ok, pierwszy punkt odfajkowany. Jak to się je? Służę uprzejmie. Powtórka jest maleńkim zbiorem opowiadań: tytułowego i dwóch słuchowisk Godzina przyjęć profesora Tarantogi oraz Noc księżycowa. Pierwsze jest zdecydowanie najlepsze, możliwe, że jednym z powodów są znani i lubiani przeze mnie Trurl i Klapaucjusz. Nasi wynalazcy tradycyjnie stają przed zadaniem bojowym. Król Hipolip zostaje nawrócony przez kaznodziei, idea Boga wydaje mu się fascynująca, jednak ma pewne zastrzeżenia do świata jako dzieła stworzenia. Nakazuje więc głównym bohaterom wymyślić taki świat, który naprawiłby pewne niedociągnięcia tego, w którym przyszło nam żyć. Panowie prezentują mu więc kilka prototypów (w skrzyniach!), w których poczynają sobie swobodnie z czasem i przestrzenią. Powtórka nie tylko jest zabawna, ale też unaocznia kilka dość przygnębiających prawd o człowieku (np. głupotę). Czytelnik znajdzie też tu typowe dla Lema neologizmy, zabawę ze staropolskim oraz doprowadzenie akcji do niesamowitej, absurdalnej abstrakcji (wiwat wyobraźnia!). Pierwsze słuchowisko też ma niektóre z tych cech. Śmiałam się w trakcie jego lektury, a jednocześnie byłam pod wielkim wrażeniem jak pisarz doskonale włada piórem, jak dokładnie przekazuje to, co chce i to w tak wspaniałych zdaniach. Jak wskazuje tytuł jest to opis dyżuru profesora, do którego zgłaszają się wszelkiej maści wariaci. Każdy z nich prezentuje jakiś wynalazek lub myśl, najczęściej z chęci zarobku. Profesor musi się z nimi użerać, niemalże rwąc włosy z głowy. Czasem jednak udaje im się profesora zaciekawić:

Wydalniczy układ moczowy został połączony z układem płciowym, bo było to najprostsze i oszczędne materiałowo. Ale jak wiadomo, narzędzia uniwersalne, co to służą wielu czynnościom naraz, są niewiele warte. (...) umiejscowienie narządów rozrodczych niestety zachowało do dnia dzisiejszego charakter publicznego skandalu, żebym nie powiedział wręcz: policzka, wymierzonego dobremu wychowaniu, estetyce oraz wyższym ideałom. Jeszcze święty Augustyn zauważył trafnie, że inter faeces et urinam nascimur. Miejsce, z którego człowiek rzuca pierwsze spojrzenie przychodząc na świat, nie zostało wybrane zbyt szczęśliwie z punktu widzenia estetyki oraz godności naszego gatunku. (s. 118)

Jako ciekawostkę dodam, że opowiadanie pierwsze i drugie zawierają więcej sentencji łacińskich oraz, że niektóre fragmenty są... z pieprzykiem ;) Drugie słuchowisko jest zdecydowanie najpoważniejsze, choć z humorystycznym akcentem w zakończeniu. Noc księżycowa opowiada o dwójce astronautów na Księżycu, którzy czekają właśnie na swoją zmianę przybywającą z Ziemi. Nagle komputer stacji wszczyna alarm o małych zapasach tlenu, który wystarczyłby tylko dla jednego z nich. I tak się między nimi zaczyna gra o przetrwanie...

Ocena: 4,5-5/6 (średnia ocena 4,8)

Stanisław Lem - Maska

Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie, 1988
Pierwsze wydanie: 1976
Stron: 40

Wiedziałam, że mam do czynienia z geniuszem, ale Maska mnie zaskoczyła na całej linii. Jest to króciutkie opowiadanko bardzo wyróżniające się na tle twórczości Lema. Po pierwsze główną postacią jest istota płci żeńskiej. Po drugie język jest niezwykle wyrafinowany*, kunsztowny, stylizowany na dawne czasy (ale bez przesady z tą ostatnią cechą), z długimi zdaniami. Po trzecie jest to bardzo nietypowe science - fiction. Brak w nim w zasadzie elementu science, a tym samym opisów technicznych wynalazków ani zagadnień z zakresu fizyki czy astronomii. Po czwarte fabuła umiejscowiona jest... na dworze królewskim. Przypominało mi to XVII wiek tak na oko. Po piąte pomysł jest kosmiczny, wielce oryginalny, wręcz oszałamiający. Po szóste - zakończenie, takie nieoczekiwane. To wszystko przyczynia się do gonitwy myśli i coraz bardziej opadającej szczęki czytającego.

Odnośnie zawiązania akcji powiem Wam tylko co jest na pierwszej stronie. Jest istota, która myśli o sobie w rodzaju nijakim (Lem bawi się językiem i pisze "rozponawałom siebie" itp.). To coś czuje, że jest poddawane jakimś działaniom, powołującym ją do życia. Mój pierwszy trop, aha, lecimy Snergiem, mamy cyborga, który teraz będzie próbował wstać i zorientować się w tym nowym świecie. A figa! Istota nagle czuje "napływ płci" i wtedy zaczyna używać końcówek "-am". Następnie otwiera oczy i... jest na królewskim balu. Rzadko, bardzo rzadko jestem tak zaskakiwana podczas lektury. Każdy akapit wnosił coś nowego, coś absolutnie wykraczającego poza moją wyobraźnię, co wybijało mnie z raz obranego toku myślenia i utartych założeń, których nauczyły mnie poprzednie książki. Chapeaux bas!

(...) musiał być już zmęczony własną inteligencją, zbyt przeszywającą i też po trosze niszczącą jego samego, zapewne zjadał nocami sam siebie, widać było, że mu z tym ciężko i że są godziny, w których rad by się jej pozbyć niczym kalectwa, nie jak przywileju i daru (...) (s. 9)

Maska to dobry sposób, żeby posmakować s-f, bez obawy, że zasypią nas techniczny żargon i niezrozumiałe naukowe wyjaśnienia. Mały 40-stronicowy łyczek tego gatunku, ale jaki, proszę państwa, ale jaki!

Ocena: 5,5/6

* Z jednej strony miałam "Słownik języka polskiego", z drugiej "Słownik wyrazów obcych", z trzeciej słownik Kopalińskiego ;) Nie przerażajcie się, sprawdzałam jedno słowo na 1-2 strony, więc nie przerywałam sobie aż tak często czytania.

Stanisław Lem - Niezwyciężony

Wydawnictwo: Iskry, 1982
Pierwsze wydanie: 1964
Stron: 217

Kryzys, nie kryzys, o Lemie nie sposób nie napisać. W siedmiu przypadkach na osiem jego książki wciągnęły mnie błyskawicznie do swojego świata, zachwyciły pomysłem, powagą stawianych pytań pod pozorem kosmicznej przygody. Ta książka jest dłuższa niż "Solaris", mniej filozoficzna, napisana prostszym językiem, choć zdecydowanie bardziej "techniczna". Lem nie czaruje wyrafinowanym językiem, skomplikowanymi relacjami międzyludzkimi, głębią analizy ludzkich charakterów, a i tak był i nadal jest w moich oczach geniuszem.

"Niezwyciężony" jest klasyczną Lemowską powieścią. Tytuł oznacza krążownika - cud techniki wyładowany nowoczesnym sprzętem, z pełną, około 80-osobową załogą. Jest tu też typowe dla tego autora nazywanie poszczególnych postaci Lekarzem, Fizykiem, Biologiem itp. (pisane tradycyjnie z dużej litery), z tym, że dał im też imiona. Trafiają oni na planetę Regis III. Ich zadaniem jest zbadanie co stało się z ich bliźniaczym statkiem Kondorem. Kilka lat wcześniej słuch o nim zaginął, pozostało tylko kilka tajemniczych meldunków, które zdążył wysłać. Poszukiwania przynoszą wiele sprzecznych wniosków, rodzi się pytanie o stan psychiczny załogi Kondora...

Ile takich niesamowitych, obcych ludzkiemu pojmowaniu zjawisk może taić w sobie kosmos? Czy mamy wszędzie przybywać z niszczącą potęgą na pokładach statków, aby strzaskać to wszystko, co jest sprzeczne z naszym rozumieniem? (s. 169)

Pierwsze strony są ciężkie, dominują techniczne opisy, aktywność automatów, procedura lądowania. Potem jednak opowieść wciąga czytelnika, atmosfera się zagęszcza od zagadek. Ponadto na pierwszy plan wysuwają się dwaj bohaterowie: Rohan, nawigator, druga osoba na statku pod względem ważności, oraz Horpach, dowódca, zwany astrogatorem. Ta dwójka dostała od pisarza rozbudowane osobowości, których cechy są konsekwentnie ujawniane. Reszta jest dla nich tłem.

Po raz pierwszy w trakcie czytania Lema uświadomiłam sobie jak bardzo mnie przyciąga jego szacunek dla nauki. To pisanie dużą literą nazw ich zawodów ("Eden"!), określanie, że tych 19-stu naukowców zebranych na naradzie tworzy mózg strategiczny statku, opisy eksperymentów i badań, dociekliwość bohaterów, kłótnie o swój własny punkt widzenia poparte merytorycznymi argumentami, chłodne analizowanie sytuacji. To kolejna cecha jego twórczości, oprócz pochylania się nad kondycją człowieka, nad stanem naszej cywilizacji, którą tak bardzo cenię.

Nie wszystko i nie wszędzie jest dla nas (...). s. 212

Przytoczone przez mnie cytaty powiedzą Wam jaki jest główny problem "Niezwyciężonego", tylko w nich, zresztą, Lem pisze otwarcie co go nurtowało, motyw ten jednak można wysnuć z całej opowieści. Mnie jednak uderzyło też inne spostrzeżenie, może i dziecinne. To, co czyni człowieka interesującym, to jego mózg (umysł). Pozbawiony tego, co w nim zgromadził przez lata swojego życia, staje się znowu zależnym od innych niemowlęciem, które potrzebuje lat, aby fascynować innych swoją osobowością, aby wykorzystać drzemiący w nim potencjał.

Jedyne co się zestarzało w tej książce to papierowe książki na pokładzie i siatkowa podkoszulka dowódcy ;) Cieszę się, że Lem był tak płodnym pisarzem, bo będę go jeszcze czytała przez całe lata.

Ocena: 5/6

P.S. W książce jest kilka motywów, które nadal wykorzystywane są we współczesnych filmach s-f.

Stanisław Lem - Bajki robotów

Wydawnictwo: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983
Pierwsze wydanie:1964
Liczba stron: 206

Ogromne zaskoczenie! Ta książka otworzyła nowe rejony w s-f, do czego u Lema można się przyzwyczaić (żartuję, nie można, nie mogę opanować dumy, że to mój krajan ;) Wyobrażam sobie scenkę: planeta gdzieś w odległej galaktyce, siedzi robot w fotelu w swoim domku, wokół niego zgromadzone wnuczęta-robociątka i słuchają z przejęciem historii o stworzeniu świata, o wielkich wynalazkach, o dziwnych maszynach, a także jakieś tajemnicze legendy o egzotycznych stworzeniach, które trudno zrozumieć. Te stworzenia to, oczywiście, my! Sam pomysł jest wręcz genialny w swojej prostocie, a jednak to, co Lem wyczynia w książce sprawia, że czytelnik ma wrażenie jakby podróżował sobie po Kosmosie, gdzieś bardzo, bardzo daleko, za siedmioma galaktykami i siedmioma Słońcami...

Pisarz korzysta ze znanych schematów bajek (o których można poczytać w klasycznej już pozycji Morfologia bajki Proppa, na allegro osiąga zawrotne sumy). W tych tradycyjnych są to np. zły czarownik, dobra wróżka, król, który odda córkę za żonę itp., itd. U Lema też to jest, ale często w zmienionej formie. Pełno tu elektrorycerzy, Wielkich Wynalazców, maszyn cyfrowych, najeźdźców z kosmosu, nieroztropnych królów, genialnych uczonych. Lem wspina się wręcz na wyżyny sztuki neologizmów. A jego pomysłowość nie zna granic. Czasem doprowadza historyjkę do ściany wg mnie, i umieram z ciekawości "jak on to w takim razie skończy?!", i bach, oczywiście wymyśla zakończenie ze świetną puentą. W opowiadaniach sporo jest też metaforycznych prztyczków w nos ludzi ;)

Moje ulubione opowiadania to Przyjaciel Automateusza, który to namawia go do samobójstwa na podstawie logicznych i rozsądnych przesłanek, trzy końcowe opowiadania o dwójce przyjaciół Klapaucjuszu i Trurlu, wynalazcach, którzy ciągle sobie dokuczają i ze sobą rywalizują (już wiem, że im poświęcona jest Cyberiada) oraz Król Globares i mędrcy, ponieważ udowadnia, że Kosmos z pewnego punktu widzenia nie jest poważny, tylko śmieszny :] Jak to w zbiorach opowiadań bywa, są i słabsze fragmenty, stąd moja ocena. Jednak nadal twierdzę, że to świetna pozycja; nie licząc chyba dwóch opowiadań, można to śmiało dziecku poczytać (ale jeszcze przed fazą pytania "a co to?", "a dlaczego?" lub po niej ;) Z drugiej strony widzę, że w latach 80. była to lektura obowiązkowa w klasie VI (sic!), a wiele osób pisze, że do Lema zostało zniechęconych właśnie w szkole podstawowej. Szkoda, wielka szkoda. Sama poznałam go dopiero w liceum i to był zdaje się odpowiedni wiek na to, bo trafił do wora moich ulubionych pisarzy.

A tak na koniec: w zbiorze pojawia się maszyna, która umiała robić wszystko na literę n. I na przykład likwiduje nienawiść i niepokój, umie zrobić niebo i...naukę (genialny fragment!) ale każą jej też zrobić Nic ;) Zastanawiam się jaką maszynę bym wybrała, mając do wyboru jedną literę alfabetu ;)

Ocena: 4,5-5/6